Güç analizi (power analysis) yani örneklem büyüklüğü hesaplama (sample size calculation) aynı temellere dayanan kavramlardır. Aynı zamanda power analizi elde edilen sonuçların geçerliği, güvenirliği ve bilimselliğini değerlendirmeye yarayan bir yöntem çeşitidir. Yeterli örneklem büyüklüğüne karar verme genelde tüm araştırmacıların karşılaştıkları en önemli sorunlardan biridir. Bu sorun çok önemlidir, buna rağmen çözüm de dışarıdan göründüğü gibi çokta kolay değildir. Çünkü örneklem büyüklüğünün belirlenmesi (güç analizi) çok faktörlü bir işlem olmakla birlikte uzmanlık gerektiren bir konudur. Araştırmaya başlamadan önce hem araştırmanın genel planlanması hem de örneklem büyüklüğünün belirlenmesi için deneyimli bir Biyoistatistik uzmanının danışmanlığına mutlaka ama mutlaka başvurulması gerekmektedir.
Bazı araştırmalar bir etki büyüklüğünü ya da gruplar arasında farklılığı araştırmak için planlanır. Örneğin; iki tedavi etkinliği arasında farklılık, bir etkiye maruz kalan ve kalmayanların insidans hızları arasında farklılık ya da riske maruz kalan ve kalmayanlarda oransal risk büyüklüğünün hesaplanması gibi. Bu tür araştırmalarda da güç analizi ile örneklem büyüklüğünün belirli bir güç (1– β) ve yanılma olasılığında istatistiksel olarak geçerli bir sonuç ortaya çıkarma yetisi çok önemlidir. Çalışma amacı ister bilinmeyen evren parametresini tahmin etmek, ister bir hipotezi test etmek olsun, yeterli büyüklükte bir örneklem üzerinde çalışmak, diğer şartlar da yerine getirilirse, çalışmadan elde edilecek bulguların bilimsel olarak geçerliliğini ve güvenirliğini garanti altına alan en önemli faktörlerdendir. Örneklem büyüklüğünün hesaplanmasında araştırmanın amacı önemli bir etmendir.
Örneklem büyüklüğü nedir?
Örneklem büyüklüğü hesabı kabul edilebilir hata boyutlarında klinik anlamlılık ile uyumlu bir şekilde çalışmanın yapılabileceği en az denek sayısını hesaplama işlemidir. Örneklem büyüklüğünün belirlenmesi, klinik çalışmaların planlanmasında en önemli ve genellikle en zor basamaklardan birini oluşturur. Örneklem büyüklüğünün doğru bir şekilde belirlenebilmesi için kullanılan çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Daha protokol yazılırken çalışma içerisinde ne oranda tip-1 ve tip-2 hata yapılmasının kabullenildiği önceden kararlaştırılmalı ve buna göre ne kadar hastanın çalışmaya alınması gerektiği belirlenmelidir.
Doğru hasta sayısının tespiti için örneklem büyüklüğü hesapları kullanılır. Bir çalışmadaki tip-1 hatanın en fazla %5, tip-2 hatanın da en fazla %20 boyutlarında olması beklenmektedir. Güç analizi için gerekli olan G*Power yazılımını buradan indirebilirsiniz.
Güç analizi ile örneklem büyüklüğü hesaplama için gerekli bilgiler neler?
Power analizi ile örneklem büyüklüğü belirlenmesi için;
- Araştırmanın amacı
- Araştırmayı planlayan araştırmacıların neyi araştırdığı
- Farksızlığı mı?
- Daha kötü olmadığını mı?
- Üstün olduğunu mu?
- Eşdeğerliği mi?
- Çalışma içerisinde karşılaştırılacak grup sayısı
- Gruplardan alınacak ölçümlerin bağımsız mı bağımlı mı olduğu (eşleşmiş gruplar, tekrarlı ölçümler gibi)
- Birincil yanıt (sonuç) değişkeni nedir?
- Tek mi yoksa birden fazla sayıda mı yanıt değişkeni var? Birden fazla ise
- Birincil yanıt değişkeni nedir?
- İkincil yanıt değişkeni nedir?
- Tek mi yoksa birden fazla sayıda mı yanıt değişkeni var? Birden fazla ise
- Primer hipotezde kullanılacak değişkenin ölçüm birimi nedir? (Örn: Sürekli sayısal değişken, kesikli sayısal değişken, nitel (kategorik) değişken, sıralı değişken.)
- Yanıt değişkeninin klinik olarak uygunluğu, daha uygun bir ölçüm bulunup bulunamayacağı
- Hesaplamada kullanılan ölçüler/parametreler, bu parametrelerin hangi kaynaklardan alındığı, araştırma ile ilgili uygunlukları ve doğruluk dereceleri
- Literatürde planlanan araştırma ile ilgili varsa benzer çalışma ve/veya çalışmalar
